ศัพท์บาลี --->>อฏฺ-->> คำแปล --->>ว. แปด {ฉ (๖) ถึง อฏฺารส (๑๘)} แจกเหมือน ปญฺจ เป็นได้ทั้ง ๓ ลิงค์ เฉพาะพหุวจนะ เช่น ป.พหุ. อฏฺ (ชนา) อ.ชน ท. แปด ทำตัว อฏฺ ศัพท์เดิมเป็น อฏฺ ลง โย ปฐมาวิภัตติ ฝ่ายพหุวจนะ ลง โย ลบ โย เสีย สำเร็จรูปเป็น อฏฺ
ศัพท์บาลี --->>อฏฺกรีสมตฺต-->> คำแปล --->>ว. มีกรีสแปดเป็นประมาณ นปุ. แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. อฏฺกรีสมตฺตํ (านํ) เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส มีสมาหาร ทิคุสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ส.ทิคุ. อฏฺ กรีสานิ = อฏฺกรีสํ กรีส ท. แปด ชื่อว่ากรีสแปด ฉ.ตุล.วิ. อฏฺกรีสํ มตฺตํ ยสฺส ตํ อฏฺกรีสมตฺตํ (านํ) กรีสแปด เป็นประมาณ ของที่ใด ที่นั้น ชื่อว่ามีกรีสแปดเป็นประมาณ [๑ กรีส = ๔๐ ตารางเมตร]
ศัพท์บาลี --->>อฏฺจตฺตาฬีส-->> คำแปล --->>ว.,อิต. สี่สิบแปด แจกเหมือน เอกูนวีส ศัพท์เดิมเป็น อฏฺจตฺตาฬีส สิ ปฐมา วิภัตติ ฝ่ายเอกวจนะ ลง สิ ลบ สิ เสีย สำเร็จรูปเป็น อฏฺจตฺตาฬีส (เป็นวิเสสนะของนามได้ทั้ง ๓ ลิงค์ แต่นามนั้น ต้องเป็นพหุวจนะเท่านั้น)
ศัพท์บาลี --->>อฏฺฏฺกหาปณ-->> คำแปล --->>น.,ปุ.,นปุ. กหาปณะแปดและ กหาปณะแปด ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ทุ.พหุ. อฏฺฏฺกหาปเณ ซึ่งกหาปณแปดและกหาปณะ แปด ท. เป็นอสมาหารทวันทวสมาส มีอสมาหาร ทิคุสมาส และอสมาหารทิคุสมาส เป็นภายใน มี วิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ อ.ทิคุ. วิ. อฏฺ กหาปณา = อฏฺกหาปณา อ.ทิคุ.วิ. อฏฺ กหาปณา = อฏฺกหาปณา อ.ทวัน.วิ. อฏฺกหาปณา จ อฏฺกหาปณา จ = อฏฺฏฺกหาปณา [บทสมาส ลบ กหาปณ ศัพท์หน้า]
ศัพท์บาลี --->>อฏฺปญฺญาสหตฺถุพฺเพธ-->> คำแปล --->>ว. มีศอกห้าสิบแปด เป็นส่วนสูง ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺปญฺญาสหตฺถุพฺเพโธ (อตฺตภาโว) อ. อัตภาพ มีศอกห้าสิบแปดเป็นส่วนสูง เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณ พหุพพิสมาส มีอสมาหารทิคุสมาส เป็นภายใน มี วิเคราะห์ตามลำดับดังนี้ อ.ทิคุ.วิ. อฏฺปญฺญาสํ หตฺถา = อฏฺปญฺญาสหตฺถา ศอก ท. ห้าสิบแปด ชื่อว่าศอกห้าสิบแปด ท. ฉ.ตุล.วิ. อฏฺปญฺญาสหตฺถา อุพฺเพโธ ยสฺส โส อฏฺปญฺญาสหตฺถุพฺเพโธ (อตฺตภาโว) ศอกห้าสิบแปด ท. เป็นความสูง ของอัตภาพ ใด อัตภาพนั้น ชื่อว่ามีศอกห้าสิบแปดเป็น ความสูง นปุ. แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. อฏฺปญฺญาสหตฺถุพฺเพธํ (สรีรํ) อ. สรีระ มีศอก ห้าสิบแปดเป็นส่วนสูง
ศัพท์บาลี --->>อฏฺปริกฺขารธร-->> คำแปล --->>ว. ผู้ทรงไว้ซึ่งบริขารแปด ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺปริกฺขารธโร (เถโร) อ. พระเถระ ผู้ทรงไว้ซึ่งบริขารแปด ลง อ ปัจจัย กัตตุรูป กัตตุสาธนะ มีอสมาหารทิคุสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ อ.ทิคุ.วิ. อฏฺ ปริกฺขารา = อฏฺปริกฺขารา อ.กัต.กัต.วิ. อฏฺปริกฺขาเร ธาเรตีติ = อฏฺปริกฺขารธโร (เถโร) คำว่า ธร ในคำว่า อฏฺปริกฺขารธโร มาจาก ธร ธาตุ ในความทรงไว้ + อ ปัจจัย ได้รูปเป็น ธร แปลว่า ผู้ทรงไว้
ศัพท์บาลี --->>อฏฺม-->> คำแปล --->>ว. ที่แปด ศัพท์เดิมเป็น อฏ แปลว่า แปด ลง ม ปัจจัย ในปูรณตัทธิต สำเร็จรูป อฏฺม แปลว่า ที่แปด เป็นได้ทั้ง ๓ ลิงค์ เฉพาะฝ่ายเอก วจนะ ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺโม (ทิวโส) = อ. วัน ที่แปด วิ.ว่า อฏฺนฺนํ (ทิวสานํ) ปูรโณ = อฏฺโม (ทิวโส) วัน เป็นที่เต็ม แห่งวัน ท. แปด ชื่อว่าที่แปด อิต. ลง อี เป็นเครื่องหมาย อิตถีลิงค์บ้าง เช่น ป.เอก. อฏฺมี (ติถิ) = อ. ดิถี ที่แปด ลง อา เครื่องหมายอิตถีลิงค์บ้าง เช่น ป.เอก. อฏฺมา (ธีตา) อ. ธิดา คนที่แปด นปุ. แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. อฏฺมํ (วตฺถุ) อ. เรื่อง ที่แปด
ศัพท์บาลี --->>อฏฺมาส-->> คำแปล --->>น. เดือนแปด ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.พหุ. อฏฺมาสา อ. เดือนแปด ท. นปุ. แจกเหมือน กุล เช่น ทุ.พหุ. อฏฺมาสานิ สิ้นเดือนแปด ท. เป็น อสมาหารทิคุสมาส วิ.ว่า อฏฺ มาสา = อฏฺมาสา หรือวิ.ว่า อฏฺ มาสานิ = อฏฺมาสานิ
ศัพท์บาลี --->>อฏฺมีทิวส-->> คำแปล --->>น. วันคือดิถีที่แปด ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺมีทิวโส อ. วันคือดิถีที่แปด นปุ. แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. อฏฺมีทิวสํ อ. วันคือดิถีที่แปด เป็นอวธารณบุพพบท กัมม ธารยสมาส มีวิเสสนบุพพบท กัมมธารยสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ วิ.บุพ.กัม.วิ. อฏฺมี ติถิ = อฏฺมีติถิ อว.บุพ.กัม.วิ. อฏฺมีติถิ เอว ทิวโส = อฏฺมีทิวโส
ศัพท์บาลี --->>อฏฺสฏฺิสมณสตสหสฺสปริวาร-->> คำแปล --->>ว. ผู้มีแสนแห่ง สมณะหกสิบแปดเป็นบริวาร ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺสฏฺิสมณสตสหสฺส- ปริวาโร (สตฺถา) อ. พระศาสดา ผู้มีแสนแห่งสมณะ หกสิบแปดเป็นบริวาร เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณ พหุพพิหิสมาส มีฉัฏฐีตัปปุริสสมาส และอสมา หารทิคุสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ฉ.ตัป.วิ. สมณานํ สตสหสฺสานิ = สมณ- สตสหสฺสานิ อ.ทิคุ.วิ. อฏฺสฏฺี สมณสต- สหสฺสานิ = อฏฺสฏฺิสมณสตสหสฺสานิ ฉ.ตุล.วิ. อฏฺสฏฺิสมณสตสหสฺสานิ ปริวารานิ ยสฺส โส อฏฺสฏฺิสมณสตสหสฺสปริวาโร (สตฺถา)
ศัพท์บาลี --->>อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสุพฺเพธ-->> คำแปล --->>วิ. อันมีแสนแห่ง โยชน์หกสิบแปดเป็นส่วนสูง ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสุพฺเพโธ (สิเนรุ) อ. ภูเขาสิเนรุ อันมีแสนแห่งโยชน์ หกสิบแปดเป็นส่วนสูง เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณ พหุพพิหิสมาส มีฉัฏฐีตัปปุริสสมาส และอสมา หารทิคุสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ฉ.ตัป.วิ. โยชนานํ สตสหสฺสานิ = โยชน สตสหสฺสานิ อ.ทิคุ.วิ. อฏฺสฏฺี โยชนสต- สหสฺสานิ = อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสานิ ฉ.ตุล.วิ. อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสานิ อุพฺเพโธ ยสฺส โส อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสุพฺเพโธ (สิเนรุ)
ศัพท์บาลี --->>อฏฺหตฺถ-->> คำแปล --->>ว. อันมีศอกแปดเป็นประมาณ ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺหตฺโถ (สาฏโก) อ. ผ้าสาฎก อันมีศอกแปดเป็นประมาณ เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส มี สมาหารทิคุสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตาม ลำดับ ดังนี้ ส.ทิคุ.วิ. อฏฺ หตฺถา = อฏฺหตฺถํ ฉ.ตุล.วิ. อฏฺหตฺถํ ปมาณํ ยสฺส โส อฏฺหตฺโถ (สาฏโก) [บทสมาส (บทปลง) เป็นปัจฉิมโลป คือ ลบในที่สุด หมายความว่า แทนที่จะเป็น อฏฺหตฺถปมาโณ แต่ลบ ปมาณ เหลือเพียง อฏฺหตฺโถ] หรือแปลว่าอันมีศอกแปด ก็ได้ เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส วิ.ว่า อฏฺ หตฺถา ยสฺส โส อฏฺหตฺโถ (สาฏโก) ศอก ท. ของผ้าสาฎกใด แปด ผ้าสาฎกนั้น ชื่อว่ามี ศอกแปด
ศัพท์บาลี --->>อฏฺหตฺถสาฏก-->> คำแปล --->>น.,ปุ. ผ้าสาฎกอันมีศอกแปด แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺหตฺถสาฏโก อ. ผ้าสาฎกอันมีศอกแปด เป็นวิเสสนบุพพบท กัมมธารยสมาส มีฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ฉ.ตุล.วิ. อฏฺ หตฺถา ยสฺส โส อฏฺหตฺโถ (สาฏโก) วิ.บุพ. กัม.วิ. อฏฺหตฺโถ สาฏโก = อฏฺหตฺถสาฏโก
ศัพท์บาลี --->>อฏฺารสพฺรหฺมโกฏิ-->> คำแปล --->>น.,อิต. โกฏิแห่งพรหมสิบแปด แจกเหมือน รตฺติ เช่น ป.พหุ. อฏฺารสพฺรหฺม- โกฏิโย อ. โกฏิแห่งพรหมสิบแปด ท. เป็นอสมาหาร ทิคุสมาส มีฉัฏฐีตัปปุริสสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ฉ.ตัป.วิ. พฺราหฺมานํ โกฏิโย = พฺรหฺมโกฏิโย อ.ทิคุ.วิ. อฏฺารส พฺรหฺมโกฏิโย = อฏฺารสพฺรหฺมโกฏิโย
ศัพท์บาลี --->>อฏฺารสโกฏิสงฺขาต-->> คำแปล --->>ว. อัน…นับพร้อมแล้วว่า โกฏิสิบแปด ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น อฏฺารส- โกฏิสงฺขาโต (เทวคโณ) อ. หมู่แห่งเทพ อันบัณฑิตนับพร้อมแล้วว่าโกฏิสิบแปด เป็น สัมภาวนบุพพบท กัมมธารยสมาส มีอสมาหาร ทิคุสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ อ.ทิคุ.วิ. อฏฺารส โกฏิโย = อฏฺารสโกฏิโย สัม.บุพ.กัม.วิ. อฏฺารสโกฏิโย อิติ สงฺขาโต = อฏฺารสโกฏิสงฺขาโต (เทวคโณ)
ศัพท์บาลี --->>อฏฺาสิ-->> คำแปล --->>ก. (เช่น เถโร อ.พระเถระ) ได้ยืนอยู่แล้ว อ อาคม + า ธาตุ ในความยืนอยู่, ตั้งอยู่, ดำรงอยู่ + อ ปัจจัยในกัตตุวาจก + อี อัชชัตตนีวิภัตติ ซ้อน ฏฺ หน้า รัสสะ อี เป็น อิ สำเร็จรูปเป็น อฏฺาสิ
ศัพท์บาลี --->>อฏฺิก-->> คำแปล --->>น.,นปุ. กระดูก แจกเหมือน กุล เช่น ทุ.พหุ. อฏฺิกานิ ซึ่งกระดูก ท.
ศัพท์บาลี --->>อฏฺิกลฺยาณํ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. ความงามแห่งกระดูก แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. อฏฺิกลฺยาณํ อ. ความงามแห่งกระดูก
ศัพท์บาลี --->>อฏฺิมิญฺช-->> คำแปล --->>น.,นปุ. เยื่อในกระดูก แจกเหมือน กุล เช่น ทุ.เอก. อฏฺิมิญฺชํ ซึ่งเยื่อในกระดูก เป็น สัตตมีตัปปุริสสมาส วิ.ว่า อฏฺิสฺมึ มิญฺชํ = อฏฺิมิญฺชํ
ศัพท์บาลี --->>อฏฺิสฺสร-->> คำแปล --->>ว.,ปุ. อัฏฐิสสระ (นามของพระปัจเจก พุทธเจ้า) แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. อฏฺิสฺสโร (ปจฺเจกพุทฺโธ) อ. พระปัจเจกพุทธเจ้า นามว่า อัฏฐิสสระ
ศัพท์บาลี --->>อฏฺิเภทนิสฺสนฺท-->> คำแปล --->>วิ.,ปุ. เป็นเครื่องไหลออกแห่ง อันทำลายซึ่งกระดูก แจกเหมือน ปุริส เช่น ต.เอก. อฏฺิเภทนิสฺสนฺเทน (วิปาเกน) เพราะวิบากเป็น เครื่องไหลออกแห่งอันทำลายซึ่งกระดูก เป็นฉัฏฐี ตัปปุริสสมาส มีฉัฏฐีตัปปุริสสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ฉ.ตัป.วิ. อฏฺีนํ เภโท = อฏฺิเภโท ฉ.ตัป.วิ. อฏฺิเภทสฺส นิสฺสนฺโท = อฏฺิเภทนิสฺสนฺโท (วิปาโก)
ศัพท์บาลี --->>อฏฺํสุ-->> คำแปล --->>ก. (เช่น ชนา อ.ชน ท.) ได้ยืนอยู่แล้ว อ อาคม + า ธาตุ ในความยืนอยู่, ตั้งอยู่, ดำรงอยู่ + อ ปัจจัยในกัตตุวาจก + อุ อัชชัตตนีวิภัตติ ซ้อน ฏฺ หน้า รัสสะ อา ที่ า เป็น อ แปลง อุ เป็น อึสุ สำเร็จรูปเป็น อฏฺํสุ
ศัพท์บาลี --->>อฏฺ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. กระดูก แจกเหมือน อกฺขิ เช่น ป.พหุ. อฏฺีนิ อ. กระดูก ท.