ศัพท์บาลี --->>วต-->> คำแปล --->>นิ. หนอ เป็นนิบาตสักว่าเป็นเครื่องทำบทให้เต็ม เช่น อนิจฺจา วต สงฺขารา = อ. สังขาร ท. ไม่เที่ยง หนอ [ธ.๑: จุลฺลกาล- หน้า ๖๕]
ศัพท์บาลี --->>วติ-->> คำแปล --->>น.,อิต. รั้ว แจกเหมือน รตฺติ เช่น ฉ.เอก. วติยา แห่งรั้ว
ศัพท์บาลี --->>วตฺต-->> คำแปล --->>น.,นปุ. วัตร, ธรรมเนียม แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. วตฺตํ อ. วัตร, อ. ธรรมเนียม
ศัพท์บาลี --->>วตฺตกรณกาเล-->> คำแปล --->>น.,ปุ. ในกาลเป็นที่กระทำซึ่งวัตร เป็นวิเสสนบุพพบท กัมมธารยสมาส มี ยุ ปัจจัย กัตตุรูป อธิกรณสาธนะ เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ยุ.กัต.อธิ.วิ. วตฺตํ กโรติ เอตฺถาติ วตฺตกรโณ (กาโล) วิ.บุพ.กัม.วิ. วตฺตกรโณ กาโล = วตฺตกรณกาโล แจกเหมือน ปุริส
ศัพท์บาลี --->>วตฺตนฺติ-->> คำแปล --->>ก. (เช่น หตฺถาปาทา อ. มือและเท้า ท.) ย่อมเป็นไป วตฺต ธาตุ ในความเป็นไป + อ ปัจจัยในกัตตุวาจก + อนฺติ วัตตมานาวิภัตติ สำเร็จรูปเป็น วตฺตนฺติ
ศัพท์บาลี --->>วตฺตปฏิวตฺตการโก-->> คำแปล --->>ว.,ปุ. (ปุคฺคโล) อ. บุคคล ผู้กระทำซึ่งวัตรและวัตรตอบ เป็นฉัฏฐีตัปปุริสสมาส มีสมาหารทวันทวสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ส.ทวัน.วิ. วตฺตญฺจ ปฏิวตฺตญฺจ = วตฺตปฏิวตฺตํ ฉ.ตัป.วิ. วตฺต- ปฏิวตฺตสฺส การโก = วตฺตปฏิวตฺตการโก (ปุคฺคโล) คำว่า การก มาจาก กร ธาตุในความ ทำ + ณฺวุ ปัจจัย ด้วยอำนาจ ณฺวุ ปัจจัย ทีฆะ อ ต้นธาตุเป็น อา แปลง ณฺวุ เป็น อก ได้รูปเป็น การก แปลว่า ผู้กระทำ เป็นกัตตุรูป กัตตุสาธนะ วิ.ว่า กโรตีติ การโก (ปุคฺคโล) บุคคลใด ย่อม กระทำ เหตุนั้น บุคคลนั้น ชื่อว่า การโกๆ ผู้กระทำ
ศัพท์บาลี --->>วตฺตปฏิวตฺตํ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. ซึ่งวัตรและวัตรตอบ เป็น สมาหารทวันทวสมาส วิ.ว่า วตฺตญฺจ ปฏิวตฺตญฺจ = วตฺตปฏิวตฺตํ ซ้อน ปฺ บ้าง เช่น วตฺตปฺปฏิวตฺตํ ซึ่งวัตรและวัตรตอบ แจกเหมือน กุล เฉพาะฝ่ายเอก.
ศัพท์บาลี --->>วตฺตปท-->> คำแปล --->>น.,นปุ. วัตรบท แจกเหมือน กุล เช่น ป.พหุ. วตฺตปทานิ อ. วัตรบท ท.
ศัพท์บาลี --->>วตฺตพฺพ-->> คำแปล --->>ก. อัน…พึงกล่าว วท ธาตุ ในความกล่าว + ตพฺพ ปัจจัย แปลง ท เป็น ตฺ ได้รูปเป็น วตฺตพฺพ ดู อชานิตพฺพ
ศัพท์บาลี --->>วตฺตมาน-->> คำแปล --->>ก. ประพฤติอยู่, เป็นไปอยู่ วตฺต ธาตุ ในความเป็นไป, ความประพฤติ + อ ปัจจัยใน กัตตุวาจก + มาน ปัจจัย ได้รูปเป็น วตฺตมาน ดู อชานมาน
ศัพท์บาลี --->>วตฺตสมฺปนฺน-->> คำแปล --->>ว. ผู้ถึงพร้อมแล้วด้วยวัตร ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.พหุ. วตฺตสมฺปนฺนา (ชนา) อ. ชน ท. ผู้ถึงพร้อมแล้วด้วยวัตร [ธ. ๑: โกสมฺพิกวตฺถุ หน้า ๕๖] เป็นตติยาตัปปุริสสมาส วิ.ว่า วตฺเตน สมฺปนฺนา = วตฺตสมฺปนฺนา (ชนา)
ศัพท์บาลี --->>วตฺตาม-->> คำแปล --->>ก. (มยํ อ. เรา ท.) ย่อมเป็นไป วตฺต ธาตุ ในความเป็นไป + อ ปัจจัยในกัตตุวาจก + ม วัตตมานาวิภัตติ ม อยู่หลัง ทีฆะ อ ที่สุดธาตุ เป็น อา สำเร็จรูปเป็น วตฺตาม
ศัพท์บาลี --->>วตฺตาโร-->> คำแปล --->>ว.,ปุ. (ชนา) อ. ชน ท. ผู้กล่าว ศัพท์เดิมเป็น วตฺตุ อุ การันต์ในปุงลิงค์ ลง โย ปฐมาวิภัตติ ฝ่ายพหุวจนะ แปลง อุ เป็น อาร แปลง โย เป็น โอ สำเร็จรูปเป็น วตฺตาโร, (ชนา) อ. ชน ท. วตฺตาโร ผู้กล่าว แจกเหมือน สตฺถุ
ศัพท์บาลี --->>วตฺติสฺสาม-->> คำแปล --->>ก. (มยํ อ.เรา ท.) จักประพฤติ วตฺต ธาตุ ในความประพฤติ + อ ปัจจัยในกัตตุวาจก + สฺสาม ภวิสสันติวิภัตติ ลง อิ อาคม สำเร็จรูปเป็น วตฺติสฺสาม
ศัพท์บาลี --->>วตฺตึสุ-->> คำแปล --->>ก. (เช่น ชนา อ. ชน ท.) ประพฤติแล้ว วตฺต ธาตุ ในความประพฤติ + อ ปัจจัยในกัตตุวาจก + อุ อัชชัตตนีวิภัตติ แปลง อุ เป็น อึสุ สำเร็จรูปเป็น วตฺตึสุ
ศัพท์บาลี --->>วตฺตุกาม-->> คำแปล --->>ว. ผู้ใคร่เพื่ออันกล่าว ปุ. แจกเหมือน ปุริส เช่น ป.เอก. วตฺตุกาโม (เสฏฺ) อ. เศรษฐี ผู้ใคร่เพื่ออันกล่าว เป็นจตุตถีตัปปุริสสมาส วิ.ว่า วตฺตุ กาโม = วตฺตุกาโม (เสฏฺ)
ศัพท์บาลี --->>วตฺตุ-->> คำแปล --->>น. อ. อันอัน…กล่าว, เพื่ออันกล่าว วท ธาตุ ในความกล่าว + ตุ ปัจจัย แปลง ท เป็น ตฺ สำเร็จรูปเป็น วตฺตุ ดู อาคนฺตุ
ศัพท์บาลี --->>วตฺถ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. ผ้า แจกเหมือน กุล เช่น ป.เอก. วตฺถํ อ. ผ้า
ศัพท์บาลี --->>วตฺถจฺฉาทนสปฺปิมธุผาณิตาทีนิ-->> คำแปล --->>ว.,นปุ. (วตฺถูนิ) อ. วัตถุ ท. มีวัตถุเป็นเครื่องปกปิดคือผ้าและเนยใสและนํ้าผึ้งและนํ้าอ้อยเป็นต้น เป็นฉัฏฐี ตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส มีอวธารณบุพพบท กัมมธารยสมาส และสมาหารทวันทวสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ อว.บุพ.กัม.วิ. วตฺถํ เอว ฉาทนํ = วตฺถจฺฉาทนํ [ซ้อน จฺ หน้า ฉ] ส.ทวัน.วิ. วตฺถจฺฉาทนญฺจ สปฺปิ จ มธุ จ ผาณิตญฺจ = วตฺถจฺฉาทนสปฺปิมธุผาณิตํ ฉ.ตุล.วิ. วตฺถจฺฉาทนสปฺปิมธุผาณิตํ อาทิ เยสํ ตานิ วตฺถจฺฉาทนสปฺปิมธุผาณิตาทีนิ (วตฺถูนิ) แจกเหมือน อกฺขิ
ศัพท์บาลี --->>วตฺถทสา-->> คำแปล --->>น.,อิต. ชายแห่งผ้า แจกเหมือน กญฺญา เช่น ทุ.พหุ. วตฺถทสา ซึ่งชายแห่งผ้า ท. เป็นฉัฏฐี ตัปปุริสสมาส วิ.ว่า วตฺถสฺส ทสา = วตฺถทสา
ศัพท์บาลี --->>วตฺถปุปฺผคนฺธาภรณานิ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. ซึ่งผ้าและดอกไม้และของหอมและอาภรณ์ ท. เป็น อสมาหารทวันทวสมาส วิ.ว่า วตฺถญฺจ ปุปฺผญฺจ คนฺโธ จ อาภรณญฺจ = วตฺถปุปฺผคนฺธาภรณานิ แจกเหมือน กุล เฉพาะฝ่ายพหุ.
ศัพท์บาลี --->>วตฺถสต-->> คำแปล --->>น.,นปุ. ร้อยแห่งผ้า ดู อตฺตภาวสต
ศัพท์บาลี --->>วตฺถาภรณานิ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. อ. ผ้าและอาภรณ์ ท. เป็นอสมาหารทวันทวสมาส วิ.ว่า วตฺถญฺจ อาภรณญฺจ = วตฺถาภรณานิ
ศัพท์บาลี --->>วตฺถาลงฺกาเร-->> คำแปล --->>น.,ปุ. ยังผ้าและเครื่องประดับ ท. เป็นอสมาหารทวันทวสมาส วิ.ว่า วตฺถญฺจ อลงฺกาโร จ = วตฺถาลงฺการา
ศัพท์บาลี --->>วตฺถุ-->> คำแปล --->>น.,นปุ. เรื่อง,วัตถุ เป็นศัพท์ต้นแบบในการแจก อุ การันต์ในนปุงสกลิงค์ เช่น ป.เอก. วตฺถุ อ. เรื่อง ป.พหุ. วตฺถูนิ อ. วัตถุ ท.
ศัพท์บาลี --->>วตฺถุกาม-->> คำแปล --->>น.,ปุ. วัตถุกาม แจกเหมือน ปุริส เช่น ต.พหุ. วตฺถุกาเมหิ ด้วยวัตถุกาม ท.
ศัพท์บาลี --->>วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ-->> คำแปล --->>ว.,นปุ. (วตฺถูนิ) อ. วัตถุ ท. มีผ้าและนํ้ามันและนํ้าผึ้งและนํ้าอ้อยเป็นต้น เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส มีสมาหาร ทวันทวสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ส.ทวัน.วิ. วตฺถญฺจ เตลญฺจ มธุ จ ผาณิตญฺจ = วตฺถเตลมธุผาณิตํ ฉ.ตุล.วิ. วตฺถเตลมธุ- ผาณิตํ อาทิ เยสํ ตานิ วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ (วตฺถูนิ) แจกเหมือน อกฺขิ
ศัพท์บาลี --->>วตฺถเภสชฺชปานกาทึ-->> คำแปล --->>ว.,นปุ.(วตฺถุ) ซึ่งวัตถุ มีผ้าและเภสัชและนํ้าอันบุคคลพึงดื่มเป็นต้น เป็นฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส มีสมาหารทวันทวสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ส.ทวัน.วิ. วตฺถญฺจ เภสชฺชญฺจ ปานกญฺจ = วตฺถเภสชฺชปานกํ ฉ.ตุล.วิ. วตฺถเภสชฺช- ปานกํ อาทิ ยสฺส ตํ วตฺถเภสชฺชปานกาทิ (วตฺถุ) แจกเหมือน อกฺขิ
ศัพท์บาลี --->>วตฺถเภสชฺชาทิหตฺถา-->> คำแปล --->>ว.,ปุ. (มนุสฺสา) อ. มนุษย์ ท. ผู้มีวัตถุมีผ้าและเภสัชเป็นต้นในมือ เป็นฉัฏฐี ภินนาธิกรณพหุพพิหิสมาส มีสมาหารทวันทวสมาส และฉัฏฐีตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส เป็นภายใน มีวิเคราะห์ตามลำดับ ดังนี้ ส.ทวัน.วิ. วตฺถญฺจ เภสชฺชญฺจ = วตฺถเภสชฺชํ ฉ.ตุล.วิ. วตฺถเภสชฺชํ อาทิ เยสํ ตานิ วตฺถเภสชฺชาทีนิ (วตฺถูนิ) ฉ.ภิน.พหุพ.วิ. วตฺถเภสชฺชาทีนิ หตฺเถสุ เยสํ เต วตฺถเภสชฺชาทิหตฺถา (มนุสฺสา) แจกเหมือน ปุริส
ศัพท์บาลี --->>วตฺวา-->> คำแปล --->>ก. กล่าวแล้ว, ครั้นกล่าวแล้ว, ตรัสแล้ว, กราบทูลแล้ว วท ธาตุ ในความกล่าว + ตฺวา ปัจจัย ลบ ท ที่สุดธาตุ สำเร็จรูปเป็น วตฺวา
ศัพท์บาลี --->>วตฺวาน-->> คำแปล --->>ก. ครั้นตรัสแล้ว วท ธาตุ ในความกล่าว + ตฺวาน ปัจจัย ลบ ท ที่สุดธาตุ สำเร็จรูปเป็น วตฺวาน
ศัพท์บาลี --->>วตฺเตตุ-->> คำแปล --->>น. อ. อันให้เป็นไป, เพื่ออันให้เป็นไป วตฺต ธาตุ ในความเป็นไป + เณ ปัจจัยในเหตุกัตตุวาจก + ตุ ปัจจัย ลบ ณ เหลือไว้แต่ เอ สำเร็จรูปเป็น วตฺเตตุ ดู อาคนฺตุ
ศัพท์บาลี --->>วตฺเตตฺวา-->> คำแปล --->>ก. ยัง...ให้เป็นไปแล้ว วตฺต ธาตุ ในความเป็นไป + เณ ปัจจัยในเหตุกัตตุวาจก + ตฺวา ปัจจัย ลบ ณ เหลือไว้แต่ เอ สำเร็จรูปเป็น วตฺเตตฺวา